Owrzodzenia podudzi - przyczyny, sposoby leczenia i właściwej pielęgnacji

Mała ilość tlenu w połączeniu ze zwiększoną ilością dwutlenku węgla w skórze i tkance podskórnej może wywołać tzw. głód tlenowy. Uaktywnia to komórki układu odpornościowego. Na przykład obecne w krwi krwinki białe – neutrofile – przyczepiają się do komórek śródbłonka, uwalniając cytokiny, wolne rodniki tlenowe i specjalny czynnik aktywujący płytki krwi. Stąd już prosta droga do mikrozakrzepicy, uszkodzenia śródbłonka naczyń kapilarnych, a także tkanek okołonaczyniowych.

Za aktywację stanu zapalnego odpowiadają też leukocyty obecne we krwi, które po przemieszczeniu się poza ścianę naczynia (pułapka leukocytarna) zwiększają ilość wolnych rodników oraz enzymów proteolitycznych. Wzrasta przepuszczalność naczyń włosowatych, co powoduje miejscowy obrzęk, a następnie odkładanie się włóknika oraz uwolnionej z rozpadających się czerwonych krwinek homosyderyny wokół drobnych naczyń krwionośnych.

Warto, aby w przypadku niewydolności żylnej pacjenci byli uczuleni na obserwację stanu skóry, ponieważ istnieje szansa, że zgłoszą się do lekarza wcześniej.

Leczenie ogólnoustrojowe

Jeśli w toku badań diagnostycznych potwierdzi się, że owrzodzenie powstało z powodu zaburzeń w układzie żylnym, to jednym z najważniejszych elementów leczenia jest leczenie choroby podstawowej, aby usunąć przyczynę jego powstania.

Ważnym elementem leczenia ogólnego w przypadku owrzodzeń podudzi są leki flebotropowe, które mogą wpływać pozytywnie na mikrokrążenie żylne. Ich działanie ma na celu poprawę wytrzymałości, elastyczności i przepuszczalności naczyń kapilarnych. Poprawiają też działanie układu chłonnego, zwiększając drenaż limfatyczny. Niektóre z nich działają także przeciwzakrzepowo, fibrynolitycznie i zmniejszają lepkość krwi. Działania te w konsekwencji mają zmniejszyć zastój żylny. Do leków stosowanych w tym wskazaniu należą m.in. diosmina, sulodeksyd, wyciągi z ruszczyka, wyciągi z kasztanowca i pentoksyfilina.

Kompresjoterapia

Leczenie skupia się na zmniejszeniu nadciśnienia żylnego, poprawie powrotu żylnego i zmniejszeniu obrzęku. Wprowadza się w tym celu terapię uciskową (podkolanówki, pończochy lub rajstopy przeciwżylakowe).

Kompresjoterapia, czyli stopniowany ucisk na kończynę, stanowi złoty standard leczenia owrzodzeń żylnych.

Po jej zastosowaniu zwiększa się przepływ krwi we włośniczkach oraz pozostałych naczyniach mikrokrążenia. Dodatkowo ucisk pobudza rozpuszczenie złogów włóknika obecnych wokół najmniejszych naczyń kapilarnych. Kompresjoterapia ma także działanie przeciwzapalne, co zapobiega zjawisku pułapki leukocytowej.

Leczenie miejscowe

Jednocześnie z powyższymi metodami wprowadza się leczenie miejscowe, które ma na celu przyspieszenie oczyszczenia owrzodzenia z tkanek martwiczych oraz pobudzenie procesu gojenia. Pomocniczo mogą zostać także zastosowane antybiotyki (w przypadku owrzodzenia zakażonego).

W okolicach 70. roku życia częstość miażdżycy jest u obu płci podobna. Owrzodzenia powstałe z tego powodu zwykle lokalizują się na opuszkach palców stóp, grzbietach palców stóp, między palcami stóp, na pięcie lub na przedniej powierzchni goleni. Rzadko, ale zdarzają się także na podeszwie stopy.

Zmiany są zwykle małe. Znajdujemy w nich mniejszą lub większą martwicę, a ziarnina w ranie jest słaba. Owrzodzenia te są zwykle bladożółte lub szare. Są one dobrze odgraniczone od reszty skóry, czasem wyglądają jak szczeliny z widocznym ścięgnem lub kością. Inne zmiany na skórze, które możemy obserwować w przebiegu owrzodzeń o etiologii tętniczej, to zmiany zanikowe, utrata owłosienia, zmiany w płytce paznokciowej (pogrubienie i stwardnienie z widocznym prążkowaniem, często oddzielająca się od palca). Otaczająca owrzodzenie skóra jest błyszcząca i pergaminowa, a jej kolor zmienia się od bladego przy uniesionej kończynie do ciemnoczerwonego przy opuszczonej. W przypadku tego typu owrzodzeń temperatura skóry jest niższa niż zwykle.

Jednym z groźniejszych powikłań, które towarzyszą tego typu owrzodzeniom, może być gangrena.

Owrzodzenia, a w tym i owrzodzenia podudzi, mogą mieć także inne przyczyny niż choroby naczyń krwionośnych. Dlatego ważna jest profesjonalna diagnostyka, która pozwoli nie przeoczyć ewentualnych schorzeń występujących w populacji znacznie rzadziej. Zalicza się do nich np. owrzodzenia neuropatyczne, piodermię zgorzelinową, owrzodzenia gośćcowe, owrzodzenia polekowe czy owrzodzenia powstałe wskutek choroby nowotworowej.

Zwykle owrzodzenia te powstają w miejscach narażonych na przewlekłe urazy, nawet niewielkie. Znajdziemy je na podeszwie stopy w okolicy głów kości śródstopia, palców oraz pięty.

W tego typu owrzodzeniach schemat postępowania obejmuje:

W przypadkach poważniejszych, takich jak np. zapalenie kości, pod dnem owrzodzenia wprowadza się opracowanie chirurgiczne rany i antybiotyki ogólne.

U chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów mogą powstać tzw. owrzodzenia gośćcowe. Mogą się pojawić na bocznej i tylnej dalszej powierzchni podudzia i w okolicy stawu skokowego. Zwykle są płytkie i rozsiane, a ich dno jest pokryte żółtą tkanką martwiczą i bladą ziarniną.

Piodermia zgorzelinowa to rzadkie schorzenie skóry, którego konkretna przyczyna jest niejasna. Jej występowanie wiąże się jednak z dysfunkcją układu odpornościowego. Naciek komórek układu odpornościowego – neutrofili – powoduje zniszczenie okolicznych naczyń krwionośnych i tkanek.

Piodermia zgorzelinowa często współistnieje z różnymi chorobami układowymi, choć nie zawsze wiąże się z ich uchwytnym zaostrzeniem. Do takich chorób należą m.in. choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), białaczka szpikowa, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), aktywne zapalenie wątroby, choroba Hashimoto, toczeń rumieniowaty układowy.

Pierwszym objawem powstawania takiej formy owrzodzenia jest pojawienie się (często po urazie) małego zapalnego guzka lub krosty. Zmiana ta ulega owrzodzeniu i szybko się rozszerza, dno jest obrzęknięte i pokryte zmianami martwiczymi, a brzegi są wyniosłe i czerwono-fioletowe. Przysparzają one choremu dużych dolegliwości bólowych. Najczęstsze miejsca pojawienia się tego typu owrzodzeń to ramiona, pośladki, uda, podudzia, ale także głowa, szyja i tułów. Zmiany potrafią się gwałtownie rozszerzać, a w przypadku braku leczenia mogą powodować odsłonięcie mięśni, powięzi, nerwów, a nawet kości.

Owrzodzenia podudzi to problem wymagający szczegółowej diagnostyki pozwalającej znaleźć przyczynę ich występowania. Pozwoli to na prawidłowe leczenie przyczynowe choroby podstawowej i skuteczniejsze leczenie miejscowe trudno gojącej się rany. Dlatego z każdym niepokojącym objawem należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Ważne jest też przestrzeganie zdrowego trybu życia oraz codzienne dbanie o właściwą higienę i pielęgnację narażonej na ich wystąpienie skóry. Dobry efekt natłuszczający i gojący skórę dają maści z alantoiną np. Alantan maść.