Bezpieczna fototerapia - wszystko, co musisz wiedzieć o leczeniu UV

Leczenie promieniowaniem UV (ultrafioletowym) okazuje się skuteczne i przynosi efekty w postaci remisji wielu chorób skóry. Najbardziej dostępnym źródłem tego promieniowania jest słońce. Nie da się jednak z niego korzystać cały rok, szczególnie w naszej szerokości geograficznej. Wykorzystuje się więc nowoczesne lampy emitujące w sposób kontrolowany wybrane długości fal promieniowania UV.

W leczeniu stosuje się kilka zakresów promieniowania UV. Są to:

• szerokopasmowy UVB (280–320 nm),
• selektywną fototerapię UVB z kilkoma szczytami (305 i 325 nm),
• wąskopasmowy UVB (311 nm),
• UVA (320–400 nm) w połączeniu z psoralenem podawanym doustnie lub zewnętrznie jako roztwór do kąpieli (PUVA),
• UVA1 (340–400 nm).

Promieniowanie UVA ma tę właściwość, że przenika przez naskórek, docierając do górnych warstw skóry właściwej. Promieniowanie UVB wnika tylko do naskórka.

Terapia promieniami z zakresu UV powoduje:

• hamowanie nadmiernej proliferacji komórek (wykorzystywane np. w leczeniu łuszczycy);
• regulację lub hamowanie działania komórek odpornościowych, prostaglandyn, neuropeptydów i cytokin zapalnych (wykorzystywane np. w leczeniu AZS);
• wzrost wydzielania cytokin przeciwzapalnych;
• syntezę witaminy D w naskórku;
• stymulację nieswoistej niezapalnej odpowiedzi przeciwbakteryjnej (wykorzystywana np. w leczeniu trądziku);
• stymulację enzymów proteolitycznych (np. kolagenazy co wykorzystuje się w leczeniu twardziny).

Fototerapię można stosować w wielu chorobach autoimmunologicznych, alergicznych, łojotokowych czy nowotworowych. Są to m.in.:

U każdego chorego przed przystąpieniem do terapii ustala się minimalną dawkę promieniowania, która wywoła u niego indywidualnie rumień (MED). Jeśli stosujemy skojarzenie terapii promieniami UV i psoralenem, to ustala się wcześniej tzw. minimalną dawkę fototoksyczną (MPD). Dla bezpieczeństwa bowiem fototerapię zaczyna się zwykle od dawek promieniowania wynoszących 70% MED, a nawet tylko 50% MPD.

Fototerapii jako metody leczenia używa się również u dzieci. Jednak nie ma do końca ustalonej dolnej granicy wieku, od którego można taką kurację stosować. Wydaje się, że u dzieci w wieku przedszkolnym niebezpieczeństwo jest duże ze względu na jasną i wrażliwą skórę. Decyzję o wykorzystaniu UV w leczeniu chorób skórnych podejmuje w tym wypadku lekarz.

Fototerapii nie można prowadzić u kobiet w ciąży oraz podczas kuracji hormonalnych (antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza).

Fototerapia jest dobrą metodą leczenia, jednak należy się także liczyć z możliwością wystąpienia skutków ubocznych przewlekłego wpływu promieniowania UV na skórę. Należą do nich m.in:

• uaktywnienie się wirusa opryszczki pospolitej;
• nierównomierna aktywność melanocytów (plamy soczewicowate i odbarwienia);
• zmiany grubości naskórka zależne od okolicy (np.skóra rombowata karku, ścieńczenie skóry przedramion i grzbietów rąk);
• zaburzenie procesu rogowacenia (żółtawy odcień skóry, stany przednowotworowe takie jak rogowacenie słoneczne i róg skórny);
• uszkodzenie włókien kolagenowych i elastynowych, połączone z odwodnieniem skóry (zmarszczki, teleangiektazje, plamica starcza, zaskórniki starcze, zwyrodnienie koloidowe skóry, prosak koloidowy);
• powstanie nowotworów naskórkowych i melanocytarnych (choroba Bowena, rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy).

Pomimo ustalenia bezpiecznych poziomów MED i MPD do celów terapeutycznych, nie ma możliwości określenia dawek, które całkowicie wyeliminowałyby ryzyko przewlekłego uszkodzenia skóry w trakcie leczenia.

Minimalizowanie skutków ubocznych fototerapii polega przede wszystkim na kontroli dawek używanego promieniowania.

Niektóre badania naukowe sugerują, że krótka, lecz intensywna terapia prowadząca do remisji może być bezpieczniejsza i mniej kancerogenna niż długotrwałe stosowanie mniejszych dawek. Dodatkowo należy zadbać o:

• ochronę miejsc wrażliwych na promieniowanie, a nie objętych leczeniem;
• unikanie dodatkowej ekspozycji np. na słońce;
• unikanie substancji fototoksycznych (obecnych w kosmetykach lub przyjmowanych lekach czy ziołach);
• obserwację zmian na skórze mogących sugerować posłoneczne uszkodzenie skóry.

W przypadku terapii promieniowaniem UV nie możemy stosować filtrów UV, gdyż właśnie o to chodzi, aby promienie dotarły do skóry.

Zakłada się, że różnego rodzaju substancje antyoksydacyjne, takie jak witamina C i E, proantocyjanidyny, karotenoidy czy selen, zapobiegają reakcjom rumieniowym i zmniejszają ryzyko objawów fotostarzenia. Jednak nie wiadomo, czy ich podawanie nie zmniejszy skuteczności leczenia.

Skóra poddana zabiegowi fototerapii jest wrażliwa i bywa podrażniona. Nie należy zatem używać do jej mycia zbyt mocno oczyszczających i zapachowych kosmetyków. Zamiast kąpieli lepszy będzie krótki prysznic. Czasem zaleca się, aby stosować go w ogóle tylko raz dziennie. Gorąca czy nawet mocno ciepła woda nie jest zalecana.

Substancje w nich zawarte mają za zadanie ochronę skóry przed nadmiernym parowaniem z niej wody, natłuszczenie i regenerację. Dobrym wyborem są preparaty zawierające w składzie alantoinę i pantenol takie jak produkty lecznicze Alantan Plus w maści i Alantan Plus w kremie. Alantoina wspiera bowiem syntezę kolagenu w skórze, wspomaga regenerację komórek, działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie. Pantenol to pochodna witaminy B5, która stosowana na skórę wykazuje działanie gojące. Produkty z pantenolem są polecane także jako środki łagodzące oparzenia (w tym oparzenia słoneczne), dlatego, że nawilżają skórę oraz działają przeciwzapalnie.

Jeśli stan zapalny po fototerapii będzie bardzo silny, konieczna może być interwencja farmakologiczna. W takim wypadku wskazane będzie najprawdopodobniej zastosowanie miejscowych maści sterydowych zleconych przez lekarza.

Fototerapia jest skutecznym wsparciem leczenia niektórych chorób dermatologicznych. Może spowodować jednak pewne działania niepożądane. Dlatego podczas jej stosowania ważne są przestrzeganie zaleceń lekarskich i prawidłowa pielęgnacja skóry (zarówno w czasie terapii, jak i po jej zakończeniu).