Nadmierne rogowacenie skóry dłoni i stóp – przyczyny, profilaktyka i leczenie

W przypadku rąk może to być wynikiem stosowanych w domu produktów kosmetycznych czy środków czystości powodujących nadmierne przesuszenie skóry.

W przypadku stóp nieodpowiednia ich higiena lub nieprzewiewne skarpety i buty mogą powodować nadmierne pocenie się skóry i jej macerację. Stąd już blisko do nadmiernego rogowacenia i pękania skóry, szczególnie pięt. Taki sam efekt osiągniemy, nadmiernie skórę przesuszając. Niedopasowane buty będą z kolei powodować uszkodzenia mechaniczne stóp. Istniejący już narastający naskórek usuwany mechanicznie zbyt często i zbyt agresywnie spowoduje wzmożone jego narastanie.

Skóra stanowi warstwę ochronną organizmu przed czynnikami zewnętrznymi. W wyniku mechanicznych uszkodzeń mogą pojawić się na niej otarcia (ubytek naskórka) bądź nawet rany (ubytek skóry właściwej). Jeśli jednak czynniki mechaniczne, takie jak niewielkie tarcie lub ucisk, nie wywołają ubytków, ale trwają długo lub pojawiają się regularnie, to mogą przyczynić się do miejscowych zmian chorobowych w skórze. Skóra rąk i stóp jest najbardziej narażona na taki wpływ.

Dłońmi wykonujemy wiele prac fizycznych i narażone są one bardzo często na kontakt z różnego rodzaju substancjami chemicznymi. Stopy noszą cały ciężar naszego ciała. Przemieszczamy się, czasem nawet na duże odległości, nie zawsze dbając o prawidłowy dobór wygodnych i przewiewnych skarpet oraz butów.

Skóra może różnie reagować na zewnętrzne czynniki mechaniczne. Zależy to od tego, z jaką częstotliwością i siłą dany czynnik na nią działa. Takie reakcje możemy podzielić na:

U większości pacjentów zmiany mogą ładnie się goić, gdy usunięty zostanie czynnik drażniący. Odciski na stopach czy duże pęcherze mogą czasem powodować znaczną bolesność.

Jednak osoby cierpiące na choroby przewlekłe (np. zaawansowana cukrzyca), w których odporność organizmu jest obniżona, a procesy gojenia zaburzone, mogą być narażone na poważne następstwa powstawania takich zmian skórnych. W tym przypadku dużo łatwiej o miejscową infekcję na skórze, która u osób podatnych może przerodzić się w zakażenie ogólnoustrojowe, prowadzące czasem do poważnych następstw zdrowotnych.

Jedną z najbardziej powszechnych zmian skórnych powstających z przyczyn mechanicznych jest modzel (callus). Zgrubienie powstaje w wyniku intensywnego podziału keranocytów warstwy podstawnej naskórka, co skutkuje pogrubieniem jego warstwy kolczystej i nadmiernym rogowaceniem. Zmiany charakteryzują się także pogrubieniem skóry, szorstkością skóry i jej przebarwieniem.

Najczęściej powstają one na dłoniach i stopach, ale mogą oczywiście powstać na każdej części ciała narażonej na mechaniczne podrażnienie. Na dłoniach możemy je znaleźć u ludzi posługujących się ciągle jakimś narzędziem, np. sportowców (tenis, badminton, ćwiczenia na drążku), ludzi pracujących fizycznie (ogrodnictwo, remonty) czy muzyków (gitara). Modzele na stopach mogą powstać od źle dobranego obuwia lub długich wędrówek obciążających stopy stałym uciskiem.

Leczenie modzeli skupia się głównie na unikaniu urazu, a jeśli to niemożliwe, to na wprowadzeniu działań ochronnych, np. rękawic czy dobrze dobranego obuwia. Można je także usunąć mechanicznie poprzez ścinanie czy ścieranie. Pewną pomoc stanowią preparaty złuszczające, zawierające np. mocznik, kwas salicylowy czy mlekowy w odpowiednio wyższych stężeniach. Przyda się również codzienna pielęgnacja skóry preparatami natłuszczającymi i gojącymi.

Nagniotek, czyli inaczej odcisk, powstaje w wyniku częstego ucisku na niewielki obszar skóry. Powstawaniu nagniotków sprzyjają wady anatomiczne, takie jak np. deformacje palców (palec młotkowaty, stopa szponiasta) oraz zbyt ciasne obuwie i intensywna aktywność fizyczna. Jest to miejsce wyraźnie odgraniczone od reszty skóry o średnicy między 1 mm a 2 cm. Zmiana charakteryzuje się nadmiernym rogowaceniem naskórka. Często miejsce to bywa obolałe i zaczerwienione. Od modzela odróżnia go obecność twardego rdzenia (czopu).

Leczenie nagniotków polega na tym samym, co leczenie modzeli – na zniwelowaniu ucisku działającego na skórę. Jest pierwszym elementem (wygodne obuwie, specjalistyczne wkładki do obuwia). Nagniotki można też usuwać chirurgicznie. Jeśli jest to możliwe, to powinno się wdrożyć także leczenie wad anatomicznych stopy, gdyż bez tego odcisk będzie nawracał.

Guzki kłykciowe, zwane także knuckle pads, to włóknisto-tłuszczowe zmiany guzkowe zlokalizowane nad stawami, głównie na grzbietach rąk. Nie dają one dolegliwości bólowych. Zwykle powstają poprzez lokalny uraz (choć można mieć dodatkowo skłonności genetyczne do ich powstawania). Nawyki, które do nich prowadzą, to np. ssanie palców przez dzieci, żucie lub gryzienie skóry dłoni przez dorosłych. Zwykle problem ten pojawia się w związku z zaburzeniami nerwowymi. Sprzyjają mu też takie wady anatomiczne jak:

• kampodaktylia (wrodzony przykurcz jednego lub kilku palców);
• choroba Dupuytrena (genetycznie uwarunkowana przebudowa i pogrubienie tkanki podskórnej ręki);
• zespół Bardta-Pumphreya (rzadka choroba genetyczna powodująca głuchotę, rogowiec dłoniowo-podeszwowy, białe plamki na paznokciach);
• wrodzona fibromatoza (włókniakowatość) u dzieci;
• rogowiec dłoni i stó

Niezależnie od przyczyny sprzyjającej powstawaniu guzków kłykciowych największą rolę w ich manifestacji na skórze odgrywa uraz i to jego należy unikać.

Potrzebna jest więc zmiana nawyków pacjenta oraz dodatkowo właściwe natłuszczanie i nawilżanie skóry np. preparatami z alantoiną oraz połączeniem alantoiny z pantenolem. Można też rozważyć zastosowanie preparatów złuszczających z mocznikiem lub kwasem salicylowym w wyższych stężeniach.

Guzki kłykciowe, zwane także knuckle pads, to włóknisto-tłuszczowe zmiany guzkowe zlokalizowane nad stawami, głównie na grzbietach rąk. Nie dają one dolegliwości bólowych. Zwykle powstają poprzez lokalny uraz (choć można mieć dodatkowo skłonności genetyczne do ich powstawania). Nawyki, które do nich prowadzą, to np. ssanie palców przez dzieci, żucie lub gryzienie skóry dłoni przez dorosłych. Zwykle problem ten pojawia się w związku z zaburzeniami nerwowymi. Sprzyjają mu też takie wady anatomiczne jak:

• kampodaktylia (wrodzony przykurcz jednego lub kilku palców);
• choroba Dupuytrena (genetycznie uwarunkowana przebudowa i pogrubienie tkanki podskórnej ręki);
• zespół Bardta-Pumphreya (rzadka choroba genetyczna powodująca głuchotę, rogowiec dłoniowo-podeszwowy, białe plamki na paznokciach);
• wrodzona fibromatoza (włókniakowatość) u dzieci;
• rogowiec dłoni i stó

Niezależnie od przyczyny sprzyjającej powstawaniu guzków kłykciowych największą rolę w ich manifestacji na skórze odgrywa uraz i to jego należy unikać.

Potrzebna jest więc zmiana nawyków pacjenta oraz dodatkowo właściwe natłuszczanie i nawilżanie skóry np. preparatami z alantoiną oraz połączeniem alantoiny z pantenolem. Można też rozważyć zastosowanie preparatów złuszczających z mocznikiem lub kwasem salicylowym w wyższych stężeniach.

Inne stanowią rogowce nabyte, powstałe pod wpływem takich schorzeń jak nowotwory narządów wewnętrznych, zatrucie lekami i zatrucie arsenem. Rogowce mogą się także rozwinąć u kobiet w okresie menopauzy.

Postępowanie profilaktyczne i pielęgnacyjne w rogowcach

Nadmierne rogowacenie może sprawiać, że pacjenci będą czuć znaczny dyskomfort w czasie chodzenia. Zmiany skórne mają tendencję do rozlewania się na większe obszary oraz pogłębiania się w ciągu życia.

Postępowanie lecznicze w rogowcach

Leczenie miejscowe opiera się na preparatach o działaniu złuszczającym, zawierających np. kwas salicylowy, kwas glikolowy, mocznik czy kwas mlekowy w odpowiednich stężeniach. Wykorzystuje się również maści z siarką o działaniu keratolitycznym i odkażającym.

Dodatkowo w zaostrzeniach dołącza się na krótko miejscowe kortykosteroidy lub retinoidy. Jednym z leków jest też miejscowo stosowana aktywna pochodna witaminy D, czyli kalcypotriol. Hamuje on nadmierną proliferację i wspomaga różnicowanie komórek naskórka.

Do innych, opcjonalnych metod leczenia należy połączenie substancji uwrażliwiających na promieniowanie UV (psoralenów) w połączeniu z naświetlaniem zmian.

Jako że skóra w rogowcach jest podatniejsza na infekcje, to czasem konieczne są okłady odkażające lub antybiotyki. Bywa, że duże nasilenie zmian wymusza także interwencje chirurgiczne lub leczenie ogólne (retinoidy).

Brodawki na stopach i dłoniach mogą powstawać w wyniku zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV. Zmiany te wyglądają jak niewielkie grudki z nawarstwionym suchym naskórkiem.

Mogą mieć one kolor skóry lub są nieco jaśniejsze, a na ich powierzchni możemy czasem zobaczyć czarne punkciki (związane z obecnością przerosłych naczyń kapilarnych). Od nagniotków odróżnić je można po ścięciu – w przypadku nagniotka zobaczymy rdzeń, a w przypadku brodawki kroplę krwi. Bywa, że ustępują samoistnie, ale do ich leczenia używa się preparatów złuszczających oraz procesu wymrażania zmiany.

Z przytoczonych danych wynika, że rogowaciejące zmiany skórne na dłoniach i stopach mogą mieć różne przyczyny. Jeśli więc prawidłowa higiena i pielęgnacja skóry nie przynoszą rezultatów, to należy udać się na wizytę do lekarza, aby postawił właściwą diagnozę i dobrał drogę postępowania leczniczego.

O skórę dłoni i stóp powinniśmy dbać wszyscy, nie dopuszczając do jej nadmiernych uszkodzeń i pilnując, by była odpowiednio nawilżona i natłuszczona. Szczególną uwagę powinni poświęcać jej pacjenci obciążeni chorobami takimi jak np. cukrzyca. Zaniedbania mogą bowiem prowadzić do poważnych następstw. Produkty lecznicze dobrze nawilżające i natłuszczające skórę, bogate w substancje gojące, np. zawierające w składzie pantenol i alantoinę, będą najlepszym wyborem w codziennej pielęgnacji.